بهداشت حرفه‌ای

معرفی رشته مهندسی بهداشت حرفه ای

بسمه تعالی

مهندسی بهداشت حرفه ای

الف) تعریف شغل

بهداشت حرفه ای علم و هنری است که با پیش بینی ،شناسایی،اندازه گیری ،ارزیابی،کنترل و ارزشیابی عوامل مخاطره آمیز شغلی و انجام مراقبت های بهداشتی حافظ سلامت شاغلین کشور می باشد.

بعبارت دیگر :تامین ، حفظ و ارتقائ بالاترین درجه سطح سلامت جسمی ، روانی و اجتماعی شاغلین در کلیه حرف و مشاغل بهداشت حرفه‌ای به تعریف مشترک سازمان بین‌ا لمللی کار ILO و سازمان بهداشت جهانی WHO

• ارتقاء و حفظ بالاترین درجه از سلامت جسمی، روحی و اجتماعی شاغلین در کلیه مشاغل.

• مراقبت از شاغلینی که سلامت آنان در معرض خطرات ناشی از شرایط کار است.

• مراقبت از شاغلینی که عوامل زیان‌ آور محیط کار سلامت آنان را تهدید می‌کند

مهندس بهداشت حرفه ای کسی است که شناسائی، اندازه گیری و مقایسه با استاندارد و کنترل عوامل زیان آور محیط کار شامل عوامل شیمیائی، فیزیکی، بیولوژیکی، ارگونومی، روانی و مکانیکی که روی سلامتی کارگران یا شاغلین اثر می گذارد را به عهده دارد.

ب) ویژگی های شخصیتی (عاطفی،رفتاری،اجتماعی)

سالم بودن: مهندس ‌ بهداشت‌ حرفه‌ای‌ باید از نظر جسمی سالم‌ باشد تا بتواند در محیط‌های‌ صنعتی‌ فعالیت‌ کند.

رازداری: مهندس بهداشت حرفه ای باید راز دار اطلاعات محرمانه پزشکی شاغلین و چگونگی تولید در محیط صنعتی یا اطلاعات بدست آورده به مقتضیات شغلی بعنوان بازرس باشد.(ماده ۱۰۳ قانون کار) مسئولیت پذیری: مهندس بهداشت حرفه ای در محیط صنعتی بعنوان مسئول تامین ، حفظ و ارتقا، دهنده سلامت شاغلین است .

خلاقیت و نو آوری: طرح های کنترلی عوامل زیان آور محیط کار  نیازمند خلاقیت و نو آوری می باشند بگونه ای که با کمترین هزینه بیشترین کارآیی را داشته باشد و مانع تولید نشود.

امانت داری: مهندسین بهداشت حرفه ای باید امانت دار ارائه گزارش و اعداد و ارقام واقعی حاصل از بازرسی و اندازه گیری عوامل زیان آور باشد.

دارای عزت نفس: پرهیز از دریافت هرگونه مبلغ ، هدیه و . . . خارج از سیستم حقوقی اداری (ارتشاء)

ج) تحصیلات لازم، شرایط دستیابی و ارتقاء شغلی

حداقل مدرک تحصیلی برای احراز این شغل کارشناسی این رشته می باشد. مرحله‌ شناسایی‌ خطر در مقطع‌ کاردانی‌، اندازه گیری و ارزیابی‌ در مقطع‌ کارشناسی‌ و کنترل‌ در مقطع‌ کارشناسی‌ ارشد بهداشت‌ حرفه‌ای‌ آموزش‌ داده‌ می‌شود. فارغ‌التحصیل‌ دکترا نیز به‌ عنوان هیئت علمی در مراکز آموزشی به تدریس‌ و تحقیق‌ در زمینه‌ بهداشت‌ حرفه‌ای‌ می‌پردازد.

باید در دروس‌ پایه‌ مثل‌ ریاضی‌، فیزیک‌، شیمی‌ و زیست‌شناسی‌ توانمند باشد؛ یعنی‌ برای‌ موفقیت‌ در بهداشت‌ حرفه‌ای‌ باید هم‌ در ریاضی‌ و فیزیک‌ و هم‌ در علوم‌ تجربی‌ پایه‌ای‌ قوی‌ داشت‌. البته این رشته گرایش های دیگری هم دارد که عبارتند از : ارگونومی ، سم شناسی صنعتی ، مدیریت سلامت –ایمنی- محیط زیست، مدیریت مراکز بهداشتی درمانی، آلودگی هوا

- پس از موفقیت در آزمون استخدامی و با گذراندن دوره آموزشی و اخذ کارت بازرسی به امضاء وزیر بهداشت درمان و آموزش پزشکی در مراکز بهداشت با مدرک کارشناسی بعنوان بازرس بهداشت کار بکار گرفته می شود. و تا پست مدیر گروه بهداشت محیط و حرفه ای معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی قابل ارتقاء است.

- در واحد های کاری مشمول کمیته حفاظت فنی و بهداشت کار ( واحد های بالای ۲۵ نفر شاغل ) پس از تعیین صلاحیت توسط مرکز بهداشت به استخدام آن واحد در می آید. و تا مدیر ایمنی – بهداشت- محیط زیست قابل ارتقاء است

-بعنوان مسئول فنی یا موسس شرکت های خصوصی ارائه دهنده خدمات بهداشت پس از اخذ مجوز از معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی نیز فعالیت می نماید. و تا مدیر عاملی شرکت قابل ارتقاء است

-پس از قبولی در آزمون کارشناسان رسمی دادگستری و گذراندن مصاحبه بعنوان کارشناس رسمی دادگستری در موارد خاص بطور موردی از طرف قاضی پرونده به وی ماموریت داده می شود.

-در مراکز بیمارستان بعنوان مسئول بهداشت حرفه ای پس از قبولی در آزمون استخدام می شود.

-با مدرک دکترا در مراکز آموزش عالی بعنوان هیئت علمی استخدام و تا عالی ترین درجه علمی مراکز آموزش عالی قابل ارتقاء است.

-با گرایش ارگونومی بعنوان مشاور در طراحی ارگونومیک وسایل و ابزار در شرکت های تولیدی بکار گرفته می شود.

د) فضای شغل ( شرایط و ضوابط محیط کار ، تعاملات میان شغلی و میان فردی )

در مراکز بهداشت با کارشناسان بهداشت محیط، کارشناسان آموزش بهداشت، کارشناس بهداشت خانواده ، کارشناس بیماریهای واگیر و متخصص طب کار در ارتباط است.

در محیط های صنعتی با کارشناسان فنی ، ایمنی و محیط زیست و مدیریت در ارتباط می باشد.

وزارتخانه‌های‌ کار، رفا ه و تامین اجتماعی، نفت ،صنایع‌ ، معدن و تجارت ‌، جهاد کشاورزی‌، نیرو، صنایع دفاعی ،بهداشت‌، درمان‌ و آموزش‌ پزشکی‌ از مراکز اصلی‌ جذب‌ فارغ‌التحصیلان‌ این‌ رشته‌ هستند. همچنین‌ سازمان‌ها، شرکت‌ها و کارخانه‌های‌ بالای ۲۵ نفر شاغل بایستی دارای کمیته حفاظت فنی و بهداشت کار داشته باشند که یکی از اعضای پنجگانه آن مسئول بهداشت حرفه ای می باشد و شرکت های بزرگی‌ مثل‌ شرکت‌ نفت‌، ذوب‌آهن‌، هواپیمایی‌ کشوری‌، ایران‌ خودرو و پلی‌اکریل‌ دارای‌ واحد بهداشت‌ حرفه‌ای‌ بسیار قوی‌ هستند که‌ در هریک‌ از این‌ واحدها چند کارشناس‌ ارشد، کارشناس‌ و کاردان‌ بهداشت‌ حرفه‌ای‌ فعالیت‌ می‌کنند. تا جایی‌ که‌ در حال‌ حاضر بیش‌ از ۵۰ درصد از فارغ التحصیلان کارشناسی‌ بهداشت‌ حرفه‌ای‌ نیز به‌ طور پاره‌وقت‌ یا تمام وقت در کارخانجات‌ و سازمان‌های‌ مختلف‌ به‌ عنوان‌ مسئول بهداشت حرفه ای‌ فعالیت‌ می‌نمایند.

در مراکز تخصصی طب کار که وظیفه انجام معاینات سلامت شغلی شاغلین را بعهده دارند بکار گیری و با پزشک معاین و متخصص طب کار در تامل است.

در بیمارستان ها بعنوان مسئول بهداشت حرفه ای با پرستار پزشک بهیار و مدیریت بیمارستان در تامل است.

ه) وظایف و مسئولیت ها

مهندس بهداشت حرفه ای در مراکز بهداشت  وظایف و مسئولیت های ذیل را بعهده دارد

۱-شناخت و آگاهی لازم از وضعیت بهداشت حرفه ای کارگاهها و کارخانجات مشاغل کشاورزی و خدمات در منطقه

۲-همکاری در تنظیم و پیگیری برنامه های اجرائی در زمینه پیشگیری از بیماریهای ناشی و مرتبط با کار , بیماریهای واگیر , مسمومیت ها با همکاری پزشک متخصص طب کار

۳- نمونه برداری , اندازه گیری , تجزیه و تحلیل ارزیابی عوامل زیان آور محیط کار شامل عوامل شیمیائی، فیزیکی، بیولوژیکی، ارگونومی، روانی و مکانیکی  محیط کار و ارائه طریق بمنظور پیشگیری و کنترل عوامل زیان آور در محیط کار با توجه به حدود تماس شغلی مجاز تدوین شده توسط کمیته فنی بهداشت حرفه ای کشور .

۴-بررسی و شناخت کارهای سخت و زیان آور در حرف گوناگون و برنامه ریزی در زمینه بهبود شرایط کار آنها

۵-آشنائی با اصول مراقبتهای اولیه بهداشتی ( P.H.C ) و فعالیت , نظارت در زمینه ادغام فعالیتهای بهداشت حرفه ای در سیستم شبکه های بهداشتی و درمانی کشور

۶-نظارت و پیگیری در امر توسعه , تاسیس , تجهیز و راه اندازی ایستگاه امداد ، خانه های بهداشت کارگری و مراکز بهداشت کار و نظارت بر حسن انجام کار بهگر ، بهداشیاران کار و پرسنل مراکز مذکور با توجه به آئین نامه ها و دستورالعملهای موجود .

-۷آشنائی و آموزش و نظارت کامل در اجرای طرحهای بهداشت حرفه ای ( بهداشت کشاورزی , بقا , تشکیلات بهداشت حرفه ای , بازرسی هدفمند ، کارگران ساختمانی و ... )

-۸تشکیل دوره های آموزشی و باز آموزی برای بهداشتیاران کار , بهورزان , کاردانهای بهداشتی و اعضاء کمیته های حفاظت فنی و بهداشت کار با توجه به دستورالعملها و آئین نامه های موجود .

-۹همکاری با سایر کارشناسان بهداشتی مراکز بهداشت در زمینه اجرا و ارائه طرحهای بهداشتی و دستورالعملهای ستادی بمنظور ارتقاء سطح ارائه خدمات بهداشتی در منطقه .

-۱۰هماهنگی و همکاری با کارشناسان آموزش بهداشت بمنظور ارائه برنامه های آموزشی بهداشت عمومی و حرفه ای

-۱۱اعلام نواقص و صدور اخطاریه و رسیدگی به شکایات واصله در رابطه با کلیه واحد های تولیدی ( صنعت , معدن , کشاورزی , خدمات ) با توجه به قوانین و مقررات موجود .

-۱۲جمع آوری و ارسال بموقع آمار فعالیتهای بهداشت حرفه ای مطابق با فرمهای مصوب .

-۱۳مطالعه و بررسی آخرین دستاورد های علمی در زمینه های مختلف بهداشت حرفه ای ( عوامل زیان آور و روشهای اندازه گیری , ارزشیابی و کنترل )

-۱۴ارائه و اجرای روشهای اجرائی در جهت پایش و کنترل عوامل زیان آور موجود در محیطهای کار منطقه .

۱۵-صدور صلاحیت ارائه خدمات بهداشت حرفه‌ای و طب‌کار برای شرکتهای خصوصی

شرح وظایف مهندس بهداشت حرفه ای در شرکت ها و واحد های کاری:

۱- سیاست گذاری ، برنامه ریزی و نظارت فنی و اداری بر تشکیلات بهداشت حرفه ای تحت سرپرستی

۲-  نظارت فنی بر جذب کارکنان جدیدالاستخدام، تغییر شغل ، یا اشتغال بکار فرد پس از غیبت بیش از سه روز برای اعمال ضوابط بهداشت حرفه ای در جایگزینی فرد در شغل مناسب با هماهنگی پزشک دوره دیده طب کار

۳-  بازدید منظم مطابقه برنامه از قبل تدوین شده از قسمتهای مختلف کارخانه و ثبت گزارشات تولید و انعکاس آن به مدیریت کارخانه . کمیته حفاظت فنی و بهداشت کار جهت اطلاع از وضعیت بهداشت حرفه ای و اتخاذ تصمیم نهایی برای رفع مشکلات موجود

۴-  شناسایی، نمونه برداری، اندازه گیری و ارزشیابی عوامل زیان آور محیط کار که به نحوی از انحاء سلامت جسمی ، روانی اجتماعی شاغلین را مورد تهدید قرار می دهد

۵-  بررسی عوامل ارگونومیک محیط کار و ارائه راحلهای مناسب جهت انجام صحیح کار، و یا تغییرات لازم در خط تولید یا فعالیت مورد نظر و ارائه پیشنهاد در خصوص مناسب بودن ابزار کار و وسایل مورد استفاده و .... با همکاری متخصصین و مهندسین مرتبط

۶-  برنامه ریزی و نظارت در جهت پایش ( نمونه برداری، سنجش و ارزیابی مستمر) عوامل زیان آور محیط کار به منظور اجرای حدود تماس شغلی مصوب وزارت بهداشت ، درمان و آموزش پزشکی

۷-  ارئه راه حلهی فنی و مهندسی ، اداری ( گردش کار و .....) در جهت کاهش مواجهه و تماس شاغلین واحد تولیدی با عوامل زیان آور موجود

۸- برنامه ریزی و نظارت بر حسن اجرای کلیه ضوابط  کمی و کیفی مندرج در آیین نامه (( آیین نامه بهداشتی تاسیسات کارگاه))

۹-  برنامه ریزی و اجرای برنامه های آموزشی جهت شاغلین در سطح واحد تولیدی بنحوی که علاوه بر ارتقاء سطح آگاهی، موجب تغییر نگرش- باورها و عملکرد و رفتارهای بهداشتی کارگران گردیده تا در اجرای موازین بهداشت و سالمسازی محیط کار مشارکت فعال جویند.

۱۰-تهیه و تدوین و تنظیم مواد و وسایل کمک آموزشی اعم از پوستر ، پمفلت ، مقاله ، فیلم ، اسلاید و ...... مورد نیاز جهت شاغلین کارخانه و سایر گروههای هدف

۱۱-شرکت فعال در جلسات کمیته حفاظت فنی و بهداشت کار ، به عنوان عضو دائمی این کمیته

۱۲-انجام معاینات بدو استخدام و معاینات دوره ای با هماهنگی پزشک دوره دیده طب کار جهت تشخیص بموقع بیماری / عوارض ناشی از کار در بین شاغلین

۱۳-مشاوره با متخصص طب کار در خصوص ادامه بکار فرد و بحث و بررسی و اعلام نظر نهایی

۱۴-مطالعه و بررسی و تجزیه تحلیل حوادث و همچنین علل و منشاء غیبت شاغلین و راههای پیشگیری و کنترل حوادث و تهیه جداول و نمودارهای مربوط به حوادث و غیبتهای ناشی از حوادث و اعلام آن به مدیریت کارخانه

۱۵-اعلام مواردی چون بیماری های ناشی کار ثبت شده ، گزارش عملکرد خانه های بهداشت کارگری ، صورتجلسه کمیته حفاظت ایمنی و بهداشت کار ، فرم های گزارش حوادث به سازمانهای ذیربط همچون مرکز بهداشت استان ، اداره کار و امور اجتماعی و سازمان تامین اجتماعی مطابق با فرم های ابلاغ شده از سوی این مراکز

۱۶- برنامه ریزی ، هماهنگی و همکاری در جهت حفاظ گذاری دستگاههای حادثه آفرین و نظارت مستمر در جهت استفاده صحیح از حفاظهای مذکور

۱۷- ایجاد هماهنگی و همکاری و همچنین شرکت در جلسات آموزشی و رسمی سازمانهای بهداشت ، کار و تامین اجتماعی

۱۸-بررسی ، برنامه ریزی و نظارت  بر تهیه ، توزیع و کاربرد صحیح وسایل حفاظت فردی

۱۹-نظارت بهداشتی بر کارگران موقت ( روز مزد ) وابسته به واحد تولیدی

۲۰-شناسایی و ارزیابی کلیه ریسکهای موجود در واحد تولیدی و ثبت آنها و ارائه راه حلهای کنترلی

۲۱- پایش کلیه موارد بهداشتی از قبیل ( آشپزخانه و سالن غذا خوری ، جعبه های کمک های اولیه ،کلیه سرویس های بهداشتی، آب تصفیه موجود و مصرفی در سطح کارخانه و ........)

و) مطلوبیت ها و محدودیت ها

محدودیت :

مهندس بهداشت حرفه ای که در مراکز بهداشت یا اداره کار استخدام می شوند مطابق قانون حق کار انتفاعی (تصدی مسئولیت بهداشت حرفه ای در کارخانه یا مسئول فنی شرکت خدمات بهداشت حرفه ای) را ندارند.

مطلوبیت:

الف )امنیت شغلی مستخدمین در مراکز بهداشت- پشتیبانی قانونی (ماده ۹۳ قانون کار ) در رابطه با شاغلین در کارخانجات

ب)امکان تاسیس شرکت های خصوصی خدمات بهداشت حرفه ای

ج)وسعت علوم وابسته به بهداشت حرفه ای وامکان تحقیق و گسترش سخت افزاری و نرم افزاری بهداشت حرفه ای را فراهم می نماید.

ز) اهمیت شغل

تامین بهداشت حرفه‌ای و رفاه کارگری افراد شاغل علاوه براینکه ارج نهادن به ارزشهای انسانی است جزء شرط اولیه بهره‌وری و بیشترین اهمیت را در رابطه با توسعه پایدار اقتصادی و اجتماعی دارد.

توجه بین المللی به سلامت شاغلین با تدوین و استقرار استاندارد سیستم مدیریت ایمنی و بهداشت شغلی(OHSAS ۱۸۰۰۱) در کارخانجات و شرکت ها

منابع برای کسب اطلاعات بیشتر 

سایت معاونت های بهداشت دانشگاه های علوم پزشکی کشور

سایت دانشکده بهداشت دانشگاه های علوم پزشکی کشور

مراکز بهداشت شهرستانها