بهداشت حرفه‌ای

سمینار کشوری کنترل شرایط جوی در محیط کار در مورخه 25/11/91 با حضور نماینده محترم مرکز سلامت محیط و کار جناب آقای مهندس اقتصادی و کارشناسان بهداشت حرفه ای 8 استان شامل استان های یزد، اهواز، هرمزگان، مازندران، گیلان، کرمان، گرگان و مشهد و به میزبانی استان قم در مرکز بهداشت استان برگزار گردید. خانم مهندس میترا حنانی عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی کاشان مدرس این دوره آموزشی بود.

ابتدا جناب آقای دکتر مجید محمدیان ریاست محترم مرکز بهداشت استان قم و معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی قم در ضمن خیرمقدم به بیان اهمیت و ضرورت توجه به کنترل شرایط جدی پرداخته و فرمودند کنترل شرایط جوی بعنوان یکی از عوامل فیزیکی برای کاهش اثرات زیان بار روی کارگران باید مورد توجه قرار گیرد. وی در ادامه در خصوص اهمیت آموزش بهداشت و نقش رسانه های آموزشی در ارتقاء دانش بهداشتی جامعه صحبت کردند و اعلام نمودند مرکز بهداشت استان قم در سومین جشنواره ملی رسانه های سلامت مقام اول تولید رسانه های آموزشی را به خود اختصاص داد و در حال حاضر در بخش بهداشت حرفه ای در حال تولید 52 قسمت انیمیشن با موضوعات ارگونومی می باشد.

در ادامه آقای مهندس اقتصادی در خصوص طرح کنترل شرایط جوی که قرار است در 9 استان بصورت پایلوت اجرا شود صحبت و دستورالعمل مربوطه را تشریح نمودند و سپس شرکت کنندگان نظرات خود را بیان کردند. سپس خانم مهندس حنانی مطالب خود را ارائه دادند.

مطالبی را که خانم مهندس حنانی در این جلسه تدریس نمودند به این شرح می باشد:

• تعاریف و اصطلاحات استرس های حرارتی محیط کار
• دستگاه های سنجش استرس حرارتی و محاسبه شاخص های مربوطه
• اقدامات کنترلی و پیشگیری

گرما، کالری، دمای خشک، دمای تر، دمای گویسان، سرعت جریان هوا، رطوبت و استرس حرارتی اصطلاحاتی بودند که تعریفی از آن ها ارائه گشت. همچنین تعاریفی از روش های تبادل حرارت که شامل تابش، تبخیر، جابجایی، رسانایی و متابولیسم هستند، نیز مطرح شد. در ادامه در مورد عوامل مؤثر در ایجاد تنش گرمایی بحث شد. این عوامل به سه دسته زیر تقسیم می شوند:

1. عوامل محیطی شامل درجه حرارت، سرعت جریان هوا، رطوبت نسبی، گرمای تابشی و فشار بخار آب
2. عوامل شغلی شامل متابولیسم، برنامه کار- استراحت
3. عوامل فردی شامل لباس، تطابق با گرما، مصرف مایعات، وزن، سلامت و غیره

مهندس حنانی در مورد از دست رفتن گرمای بدن افزود: هنگامی که بدن خنک است بیشترین گرمایی که بدن از دست می دهد از طریق جابجایی و تابش است اما وقتی هوا گرم می شود بیشترین گرمایی را که بدن از دست می دهد از طریق تبخیر عرق است. وی همچنین گفت: برای ارزشیابی لباس مقاومت حرارتی لباس بر حسب کمیت بدون بعد به نام CLO بیان می شود. کلو عددی است بین صفر تا 5 و نقش مهمی در کنترل استرس گرمایی دارد.

در ادامه در مورد تطابق هم صحبت شد. تطابق پدیده سریع، ماندگار و فیزیولوژیکی بدن است که به تحمل گرما کمک می کند. پروسه تطابق در محیط گرم حدود 10 روز طول می کشد و برای کامل شدن آن 3 هفته وقت نیاز داریم و به طور معنی داری بعد از 4 روز قطع ارتباط با محیط گرم تطابق کاهش می یابد. از دست دادن 1.5 درصد از وزن بدن منجر به کم شدن آب بدن می شود و تطابق از بین می رود.

تغییرات بدن به علت تطابق:

• توانایی از دست دادن گرمای اضافه بدن بهتر می شود و عرق مؤثرتر می شود (1500 میلی لیتر در ساعت)
• از دست رفتن الکترولیت ها کم می شود.
• جریان خون به پوست کم شده؛ خون بیشتری در دسترس عضلات قرار می گیرد.
• ضربان قلب تقریباً ثابت می شود؛ سطح خون در هر ضربه افزایش می یابد و حجم خون زیاد می شود.
• پاسخ استرسی کاهش می یابد.

در ادامه در مورد دستگاه های سنجش استرس حرارتی و محاسبه شاخص های مربوطه بحث شد. وی افزود برای اندازه گیری دمای خشک از دماسنج الکلی معمولی، برای اندازه گیری دمای تر از دماسنج الکلی تر و به منظور اندازه گیری دمای تشعشعی از دماسنج تر گوی سان استفاده می گردد. اندازه گیری رطوبت نسبی به کمک روابط فیزیکی، چارت های سایکرومتری، جداول سایکرومتری، خط کش سایکرومتری، رطوبت سنج های دیجیتالی، رطوبت سنج های آسمن و چرخان صورت می گیرد. محاسبه سرعت جریان هوای یک جهته با کمک آنمومتر پره ای، سرعت سنج حرارتی، لوله پیتو و مانومتر و همچنین از طریق سنجش دبی و سطح مقطع جریان هوا انجام می گیرد و سرعت جریان هوای چند جهته با استفاده از دماسنج کاتا اندازه گیری می گردد. یکی دیگر از موارد مورد بحث در این جلسه محاسبه میزان مصرف انرژی در حین انجام کار بود که بدین منظور از روش های زیر استفاده می گردد:

• کالری متری مستقیم و غیر مستقیم
• بر اساس رابطه بین ضربان قلب با مصرف اکسیژن
• بر اساس جداول استاندارد

که بایستی این میزان به صورت میانگین وزنی زمانی محاسبه شود یعنی متوسط 8 ساعت کار در یک شیفت.

برنامه کار- استراحت: الگوی عمومی کار- استراحت به ازای هرساعت کار بدین شکل است:

1. کار مداوم: 100% کار
2. 75% کار- 25% استراحت
3. 50% کار- 50% استراحت
4. 25% کار- 75% استراحت

 بعد از اندازه گیری پارامترهای جوی و محاسبه متوسط وزنی زمانی شاخص WBGT و میزان مصرف انرژی فرد و تعیین الگوی کار- استراحت می توان ارزیابی حرارتی محیط کار را با استفاده از جدول مربوطه انجام داد.

موضوع مهم دیگری که در این جلسه بحث شد شاخص های بهداشتی گرما و رطوبت بود. این شاخص ها به دو دسته زیر تقسیم می شوند:

1. شاخص های تجربی: WBGT, WGT, ET و ...
2. شاخص های تحلیلی: HSI

متداول ترین این شاخص ها WBGT می باشد که با داشتن دمای تر طبیعی و دمای تشعشعی و دمای خشک محاسبه می گردد.

آخرین موضوع مورد بحث این سمینار اقدامات کنترلی و پیشگیری بود. اقدامات کنترلی مهندسی، اقدامات کنترلی مدیریتی و استفاده از وسایل حفاظت فردی از جمله روش های کنترلی هستند.

روش های کنترلی مهندسی شامل موارد زیر است:

• استفاده از ماشین به جای انسان در جایی که ممکن است
• خنک کردن
• عایق بندی سطوح داغ
• استفاده از موانع حرارتی
• مطبوع سازی هوا
• استفاده از فن ها
• استفاده از حفاظ های حرارتی 

روش های کنترلی مدیریتی شامل موارد زیر است:

• آموزش چگونگی برخورد با استرس حرارتی
• انجام دادن کار در اوقات خنک تر روز
• توجه به کارگران
• اجرای برنامه کار- استراحت
• کاهش نیازهای فیزیکی کار

یکی دیگر از روش های کنترلی، استفاده از وسایل حفاظت فردی است. این وسایل شامل لباس های حفاظتی و تجهیزات حفاظتی می باشد. همچنین برنامه های مراقبتی کارگران نیز مطرح شد. برنامه های مراقبتی کارگران زمانی استفاده می شود که کارگر در شرایطی قرار می گیرد که ریسک استرس حرارتی در او زیاد است. این شرایط شامل پوشیدن لباس های نیمه تراوا یا نفوذ ناپذیر است وقتی که دمای هوا بیشتر از 25 درجه سانتیگراد باشد و یا زمانی که کارگر در معرض بار کاری زیاد قرار می گیرد (بیشتر از 500 کیلو کالری در ساعت).  

همچنین نکاتی در مورد نوشیدنی ها و میزان مورد نیاز آن ها، علائم کم شدن آب بدن، فن های خنک کننده و کنترل های منابع گرمای داخلی و خارجی نیز ذکر شد.

در ادامه طرح ملی تعیین شاخص های استرین گرمایی توسط آقای مهندس حیدری عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی قم مطرح و ضمن تشریح طرح مذکور نظرات حاضرین را جویا شدند.

جلسه با ذکر صلوات بر محمد و آل محمد(ص) در ساعت 30/14 به پایان رسید.

 برای دریافت فایل اسلایدهای مربوط به این جلسه اینجا کلیک کنید.