بهداشت حرفه‌ای

همه ما وقتی دچار اضطراب می شویم دنبال راهی برای خلاصی از آن می گردیم، برخی از ما یک لیوان آب می خوریم. یک عده به طبیعت پناه می بریم، بعضی هایمان هم کارهای عجیب می کنیم که یکی از این کارهای عجیب می تواند کندن مو باشد. رفتار موکندن یکی از رفتارهای واکنشی در زمان هایی است که افراد دچار استرس یا اضطراب انباشته شده هستند. این اختلال که با نام تریکوتیلومانیا یا اختلال وسواس موکنی مشهور است، یکی از اختلال هایی است که می تواند زمینه اختلال های دیگری مانند افسردگی یا حتی عدم اعتماد به نفس را به دنبال داشته باشد.

تریکوتیلومانیا چیست؟

این اختلال که به عنوان وسواس موکنی شناخته می شود عادتی است که با کندن مکرر موها که می تواند منجر به از دست دادن مقدار قابل توجهی از مو شود به وجود می آید. معمولا شروع این اختلال از دوران نوجوانی و به دنبال یک استرس عاطفی بروز می کند، طوری که فرد شروع به کندن موها می کند. در مورد این اختلال توجه به این نکته مهم است که ممکن است موقت و گذرا یا حتی ادامه دار و دایم باشد. در مواردی که این حالت موقتی است بعد از مدتی بهبود حاصل شود ولی به طور معمول اگر وسواس موکنی مکرر تشخیص داده شود این اختلال ادامه پیدا کرده و در بزرگسالی هم فرد را درگیر می کند.

با بیماری پوستی اشتباه نشود

از آنجا که نتیج کندن مو، خالی شدن آن قسمت سر است که این اتفاق در آن افتاده ابتدا ممکن است به صورت یک بیماری پوستی بین مردم تلقی شود و به همین دلیل اولین مراجعه این افراد به متخصص پوست است. متخصصان پوست با بررسی متوجه می شوند که فرد مشکلی از نظر ریزی مو ندارد و تشخیص کندن مو داده می شود. در چنین حالتی درمان مشابه درمان بیماری های پوستی نیست و باید درمان های روان پزشکی برای فرد انجام شود.

ناخن جویدن به جای موکندن

اختلال هایی مانند ناخن جویدن که در سنین پایین شروع می شود، بسیار شبیه اختلال های عادتی مانند وسواس موکندن است. علت ناخن جویدن هم استرس است چون روشی است که افراد از این طریق استرسشان را کاهش می دهند اما ممکن است به شکل یک عادت دربیاید و به بزرگسالی هم کشیده شود. کندن پوست لبه های ناخن و دیگر قسمت های بدن هم از جمله اختلالات عادی است که شبیه وسواس موکنی است و این مشکلات ارتباط نزدیکی با وسواس و تیک دارند.

همه راه های تشخیص

معمولا افرادی که مشکل کندن مو دارند به متخصص پوست ارجاع داده می شوند. البته این اشتباهی است که خانواده ها می کنند چون خود فرد مساله کندن موهایش را پنهان می کند. متخصصان با توجه به الگوی ضایعه های پوستی و حالت موکندن معمولا متوجه مشکل می شوند و آنها را به روان پزشکان ارجاع می دهند.

در مورد بچه ها که عادت هایی مانند ناخن جویدن دارند کم کردن استرس ها و فشارهای محیطی می تواند کمک کند ولی اگر از حالت مقطعی خارج شده و طولانی شده باشد نیاز به درمان های اختصاصی است که عمدتا شامل رفتاردرمانی است. دارودرمانی هم ممکن است به کار برود، البته دارودرمانی بیشتر در مورد افرادی شایع است که همراه با این حالت اختلال هایی مانند وسواس هم داشته باشند. به طور کلی در بیشتر این اختلالات که اغلب به عنوان اختلالات عاد از آنها نام برده می شود رفتاردرمانی انجام می شود.

شیوع در خانم ها بیشتر است

وسواس موکنی در خانم ها بیشتر از آقایان دیده می شود اما به طور کلی شیوع زیادی در جامعه ندارد ولی در کلینیک های پوست و مو زیاد دیده می شود و هر روز ممکن است یک تا دو نفر با این اختلال مراجعه کنند. انواع شدید آن شیوع کمی دارد اما اشکال خفیف جزو عادات شایع است. در خانم ها کندن مو، موی سر را شامل می شود اما آقایان علاوه بر موی سر، ریش و سبیل را هم می کنند. برخی از این افراد موهای خودشان را می تراشند مثلا ریش و سبیل یا موهایشان را می تراشند در حالی که این راهکار درمان مشکل نیست.

علت را پیدا کنید

این قبیل مشکلات تا حدودی می تواند جنبه ژنتیک داشته باشد مثلا در بررسی خانوادگی ممکن است یکی از اعضای خانواده وسواس داشته باشند اما یادگیری نیز نقش مهمی دارد و می تواند در بروز آن نقش داشته باشد، مثلا دختری که مادرش به موخوره حساس است و مرتب آنها را می کند، ممکن است یاد بگیرد و این کار را انجام دهد.

کندن با تاب دادن فرق می کند

وسواس موکنی حتما با کندن مو همراه است و برخی از این افراد عادت های دیگری هم دارند مثلا وقتی که مو را می کنند آن را زیر دندانشان می گذارند و قسمت ریشه مو را قورت می دهند و مشکلات گوارشی شدیدی پیدا می کنند که حتی ممکن است به جراحی هم منجر شود. تاب دادن مو ربطی به وسواس موکنی ندارند و اگر فردی به موهایش خیلی حساس باشد و مثلا آنها را مدام تاب بدهد نمی توان این رفتار را وسواس موکنی دانست.

همراه با اختلالات دیگر

این اختلال به طور ثانویه می تواند باعث اختلال افسردگی شود چون فرد احساس می کند کنترلی روی این افراد ندارد و در نتیجه ممکن است احساس ناتوانی به او دست دهد و از سوی دیگر اطرافیان هم به او اعتراض کنند و همین باعث افسردگی شود. از نظر ارتباط این اختلال با اضطراب هم می توان گفت این افراد قبل از عادت به کندن مو یک نوع حالت کلافگی دارند که آنها را وادار به این کار می کند اما در ادامه با دیدن موهای کنده شده احساس بدی پیدا می کنند.

رفتاردرمانی موثرترین درمان

از آنجا که این اختلال به صورت یک عادت دیده می شود درمان براساس وارونه سازی عادت است. این عادت باید شناخته شده و در مراحل بعد روش هایی برای کنترل عادت به فرد یاد داده شود. توجه به این نکته ضروری است که این مشکل عود می کند چون این افراد چند سال ممکن است این عادت را ترک کنند و بعد در شرایط خاص دوباره عادت سراغشان بیاید. به همین دلیل در جلساتی باید روش های آموخته شده مرور شود تا بتوانند این عادت را در طولانی مدت هم تحت کنترل خودشان درآورند.

همه راه های کندن مو

همان طور که گفته شد این اختلال زمانی اتفاق می افتد که فرد تحت استرس باشد یا به نوعی در یک شرایط قرار بگیرد که حالت بلاتکلیفی و تردید داشته باشد اما دو شکل از کندن مو شایع است؛ در یک نوع آن افراد روی موهایی که می خواهند بکنند تمرکز می کنند مثلا دستشان را به موهایشان برده و بررسی می کنند که کدام مو موخوره دارد یا نازک تر، یا ضخیم تر است و براساس حساسیتی که به قوام موها دارند موهای مورد نظر خود را انتخاب کرده و آن را می کنند. در نوع دوم افراد اصلا از لمس موها و کندن آنها در ابتدا اطلاع ندارند و زمانی متوجه می شوند این کار را کرده اند که موهایشان را کنده اند، به این حالت خودکار می گویند. عموما این حالت خودکار زمانی اتفاق می افتد که فرد مشغول کاری مثل مطالعه کردن، صحبت کردن، تماشای تلویزیون و... است.  

                                                                                               دکتر زهره جعفری(روانپزشک)