ایمنی مواد شیمیایی
خانه تکانی و مواد شیمیایی خطرناک
در دنیای امروز، مواد شیمیایی جزیی جدانشدنی از زندگی میباشند چون استفاده از مواد شیمیایی باعث پیشبرد اهداف افراد می شود. مواد شیمیایی حیوانات موذی و میکرو ارگانیسمها را دفع میکند.
مواد شیمیایی مورد استفاده در منزل
در دنیای امروز، مواد شیمیایی جزیی جدانشدنی از زندگی میباشند چون استفاده از مواد شیمیایی باعث پیشبرد اهداف افراد می شود. مواد شیمیایی حیوانات موذی و میکرو ارگانیسمها را دفع میکند. مواد شیمیایی میتوانند بر روی بدن انسان تأثیرات زیانبار كوتاه مدت یا بلند مدت داشته باشند. مواد شیمیایی قابل مواجهه در منزل، ممكن است جزئی از آلودگی شهری بوده و یا ممكن است جدا از آلودگیهای محیطی و شهری باشند و در منزل پخش شوند. بیشتر مردم، 90درصد وقت خود را در منزل میگذرانند.
مهمترین مواد شیمیایی قابل استفاده در منزل
· جیوه
· ظروف تفلونی
· تركیبات سرب در رنگها
· سموم حشرهكش و غیره در منزل
· منو اکسیدکربن
· تركیبات شیمیایی در نتیجه پخت و پز در منزل
· دود ناشی از سیگار در منزل
· مواد شیمیایی مورد استفاده در لكه زدایی موكت، لباسشویی، جلا دهنده در ظرفشویی
· استفاده از مواد ضدعفونی کننده و گندزدا در منزل
· تركیبات شیمیایی در مواد غذایی
جیوه در منزل
جیوه موجود در لامپهای كم مصرف، دماسنج، فشارسنج و لامپهای کم مصرف در حالت عادی مشکلی ندارد اما بعد از شكسته شدن، امكان متصاعد شدن بخارات جیوه در منزل وجود دارد و باید نکات بهداشتی را عایت کرد.
· لامپ شكسته شده بر روی زمین را هیچگاه با استفاده از جارو برقی تمیز نکنید.
· از ماسك و دستكش استفاده کنید
· هنگام ترکیدن لامپ، خردههای لامپ را در ظرف شیشهای دربدار یا دو لایهای پلاستیك بگذارید.
· هرگز نباید لامپهای كم مصرف سوخته را نگه داشت. (تحویل به مراكز بازیافت)
جیوه بر روی سیستم اعصاب، اختلال در عملكرد مغز، بر دید انسان و همچنین در باروری افراد، اثرات زیانباری دارد.
جیوه از طریق مواد غذایی مثل ماهی، می تواند وارد بدن شود و باعث اثرات جبران ناپذیری شود.
تركیبات سرب در رنگها
سرب در همه رنگها وجود دارد. مواجهه با سرب در كودكان بیشتر اتفاق می افتد چون كودكان و نوزادان با دست دیوار را لمس می كنند و بر حسب عادت در دهان می گذارند. مواجهه با سرب در روزهای اولیه نقاشی دیوار، درب و پنجره و غیره بیشتر اتفاق میافتد. امكان مواجه با سرب در مهد کودکها و مدارس ابتدایی بیشتر از منزل میباشد.
سرب باعث آسیب به بدن انسان میشود. در خصوص كودكان، والدین بایستی مراقب بوده و تا حد امکان از دست زدن كودك به رنگ چه در حالت خشك و یا در روزهای اولیه نقاشی اجتناب کنند. کلیه نکات بهداشت فردی باید رعایت شود. شستشوی دست و صورت كودك مان در هنگام غذا خوردن یا بعد از آن انجام شود. از حضور در محل تازه رنگ شده تا زمان بر طرف شدن بوی رنگ، اجتناب شود.
ترکیبات پلیمری موجود در ظروف تفلونی
برخی از ظروف تفلونی که حاوی pfcs باشد در طی حرارت باعث تولید سم خطرناکی میشوند. توصیه می شود هنگام حرارت دادن این ظروف احتیاط کنند. در هر بار غذا خوردن مقداری تفلون وارد بدن فرد می شود و باعث بیماریهای کلیوی و کبدی می شود. احتمال وجود کادمیوم در ظروف تفلونی وجود دارد. خراش در ظروف تفلونی باعث ورود این مواد به بدن انسان می شود.
ظروف جایگزین
استیل فولاد ضد زنگ یا Stainless Steel: در ایران آن را به نام مختصر «استیل »میشناسیم، از تركیب آهن و فلزات دیگر ساخته شدهاند.
پیرکس نشکن: بیخطرترین ظروف قابل استفاده میباشد.
مس: اگر ظروف مسی با لایه ای از یك فلز دیگر مثل قلع یا فولاد ضد زنگ پوشانده شوند، از ورود مس به غذا جلوگیری می شود. و جزء ظروف بیخطر محسوب میشوند.
چدن
انتشار گاز مونواكسید كربن
گازمونواكسیدكربن یك گاز بسیار خطرناك است كه قابل دیدن نیست و بیبو و بیطعم میباشد. و منواكسیدكربن عامل اصلی خفگی در رابطه با استفاده از بخاری و وسایل گرم كننده در خانههاست. وقتی منواكسید كربن وارد بدن می شود با هموگلوبین موجود در خون (كه حامل اكسیژن به بافتهای بدن است) تركیب شده (میل تركیبی منواكسیدكربن با هموگلوبین 8 برابر میل تركیبی اكسیژن با هموگلوبین می باشد) و موجب كاهش اكسیژن رسانی به بافتهای بدن میشود. در این میان مغز حساسترین بافت بدن میباشد كه زودتر از همه در اثر كمبود اكسیژن آسیب میبیند.
این گاز از سوختن ناقص موادی مثل بنزین، زغال یا چوب حاصل میشود. مسمومیت با گاز منوكسید كربن كشنده ترین مسمومیت غیرعمدی در كشور ما است و شیوع آن در فصل زمستان بسیار بالا میباشد.
چه وسایل می توانند مونواكسید كربن تولید كنند؟
بخاریهای بدون دودكش غیر استاندارد
تنورهای نانوایی
اجاقهای گازی
موتورهای بنزینی و گازوئیلی
كبابپز زغالی
شومینه
نحوه پیشگیری
· نصب سیستم تهویه هوا در محیط
· با بررسی دائمی، همیشه از سلامت و استاندارد بودن دستگاههای گرمازا و وسایل غذاپزی اطمینان حاصل شود.
· سعی شود وسایل و موتورهای احتراقی را با وسایل الكتریكی و وسایلی كه با باطری كار میكنند جایگزین کنید.
ترکیبات آلی فرار
ترکیبات آلی فرار به شکل گاز بوده و از جامدات و مایعات مشخصی متصاعد می شوند. این ترکیبات شامل مواد شیمیایی هستند که تأثیرات کوتاه یا طولانی مدت بر روی سلامتی افراد دارند. مقدار این ترکیبات در داخل ساختمان بیش از مقدار آنها در فضای باز خارج ساختمان است. هر چند در شهرهای آلوده تفاوت چندانی بین فضای بیرون و خارج ساختمان وحود ندارد. ترکیبات آلی فرار از هزاران محصول که در زندگی روزانه مصرف می کنیم متصاعد می شود. مثل رنگ، لاک و الکل، مواد شوینده، مصالح ساختمانی، لوازم منزل، تجهیزات اداری مانند دستگاههای کپی و پرینتر، غلطگیرها، کاغذ کپی، لوازم تحریر مانند چسب، ماژیک، و محلولهای عکاسی و .. مواد شیمیایی به طور گسترده در لوازم خانگی مورد استفاده قرار میگیرند. رنگها، مواد جلا دهنده و انواع واکسها، شویندهها، مواد ضدعفونی کننده، لوازم آرایشی، حلالهای چربی و اسباببازیها همگی دارای مواد آلی هستند.
فرمالدئید
مهمترین گاز آلی آلاینده هوای داخل خانه، فرمالدئید میباشد در حالی که غلظت آن در هوای باز بسیار کم میباشد. منابع عمده این گاز در خانه: چسب در تخته‌های چند لایی و تخته‌های ساختمانی، دود سیگار، پارچههای فشرده با دوام و لوازم چوبی که از چند لایه چوب فشرده ساخته شدهاند و معمولا به عنوان مصالح ساختمانی مثل کابینت و دکوراسیون و از مواد سنتزی حاوی رزینهای فرمالدئید میباشد که در اسفنج اوره فرمالدئید برای عایق‌بندی بهکار میرود. این گاز نامرئی است اما بوی تند و قابل تشخیص دارد.
روش کنترل و کاهش آلایندهها در هوای منزل
· استفاده از دستگاههای تصفیه و تهویه به هنگام
· استفاده از مواد شیمیایی حداقل یکبار در طول روز به جز روزهای آلوده شهر
· استفاده از گلهای زینتی در منزل
· خودداری از باز گذاشتن درپوش ظروف رنگ و چسب
· توجه به دستورالعمل نوشته شده بر روی مواد شوینده
· استفاده ازجریان هوای تازه در هنگام استفاده از این مواد از طریق باز گذاشتن دربها و پنجرهها
· مواد را به اندازه مورد نیاز خریداری کنید و از نگه داشتن آنها در منزل خودداری کنید.
· این مواد را از دسترس کودکان و حیوانات دور نگه دارید.
· هرگز این مواد را با مواد شیمیایی دیگر مخلوط نکنید مگر اینکه در دستوالعمل آن، انجام این عمل بلامانع باشد.
دود سیگار
دود ناشی از سوختن سیگار مخلوطی از 4000 نوع ماده شیمیایی زیان آور بوده که مونو اکسید کربن، نیکوتین، فرمالدئید، هیدروژن و سیانید هیدروژن از آن جمله هستند. این مواد از عوامل ایجاد سرطان و بیماریهای دستگاه تنفسی انسان هستند.ئعلائم برونشیت، ذات الریه، عفونت دستگاه تنفسی، گوش درد (عفونت گوش) و آسم در کودکانی که در معرض دود قرار دارند بیشتر از دیگر کودکان دیده می شود. تعدد عفونت مستقیما به مقدار دود موجود در منزل بستگی دارد. کودکانی که والدین آنها سیگاری هستند بیشتر از کودکانی که یکی از والدین آنها سیگاری هستند به عفونتهای ریوی مبتلا میشوند.
ضدعفونی کنندهها
ضدعفونی کنندهها دسته‌ای از مواد شیمیایی هستند که با اثر بر باکتریها، ویروس‌ها، قارچ‌ها، اسپور باکتریها و سایر اورگانیسم‌ها، آنها را از بین می‌برند و یا از رشد آنها جلوگیری می‌کنند.
وایتکس (آب ژاول)
از آب ژاول جهت کلر زنی آب استفاده میشود. ماده اصلی موجود در آب ژاول، هیپوکلریت سدیم است و ترکیبی فوق‌العاده قوی است که درصد خیلی کم از آن (5 درصد) را در آب حل می‌کنند و با نام‌های مختلف تحت عنوان سفید کننده به بازار عرضه می‌کنند و برای ضدعفونی کردن لگن و وان حمام، لباس‌ها، دیوارهای حمام، توالت و آشپزخانه مناسب است.
نکات ایمنی در استفاده از وایتکس
· عدم مخلوط كردن وایتكس با مواد شوینده
· عدم مخلوط کردن وایتکس با جوهر نمک (اسید کلریدریک)
· رقیق کردن در زمان استفاده
· در زمان استفاده تهویه، روشن باشد.
· استفاده از دستکش در زمان استفاده
· در صورت تماس شستشوی فوری شود
· آب ژاول را باید در ظروف مات و سربسته نگهداری کرد.
سایر مواد خطرناک در منزل
1- آمونیاک: از آمونیاک جهت تمیز کردن وسایل استفاده میشود. آمونیاک باعث سوزش چشم شده، ممکن است روی تنفس تاثیر بگذارد. از تهویه مناسب استفاده کنید و آن را از دسترس کودکان دور نگه دارید. سوزش چشم،بینی و دستگاه تنفسی و التهاب گلو میشود. افزودن آمونیاک برمواد سفید کننده باعث تولید تر کیبات خطرناک میشود.
2- پرکلرو اتیلن: یک ماده پاک کننده بوده و در خشکشویی بهکار میرود یكی از كاربردهای شایع حلالها، استفاده از پركلرواتیلن در خشكشوییها میباشد. مواجهه با این ماده شیمیایی اثرات منفی بسیاری داشته و اندام های مختلف بدن از جمله كبد، كلیه، اعصاب و قلب را می تواند تحت تاثیر قرار دهد. پرکلرو اتیلن در غلظت بیش از حد استاندارد یک ترکیب سرطانزا است.
مواد جایگزین بی خطر یا کم خطر
از سرکه سفید می‌توان برای تمیز کردن شیشه استفاده کرد. سرکه بسیاری از میکروب‌ها را می‌کشد. برای از بین بردن زنگ، از مخلوط لیمو و نمک استفاده کنید. مقداری نمک بر روی جای زنگ زده بریزید، سپس لیمو را اضافه کنید تا خوب نمک را حل کند، برای دو تا سه ساعت بگذارید این مواد روی محل باقی بمانند. از پارچههای فیبری می‌توان برای از بین بردن گرد استفاده کرد، هیچ نیازی به مواد شیمیایی نیست.
برای تمیز کردن شیشه، یک چهارم فنجان سرکه سفید را با آب گرم مخلوط کرده و بر روی شیشه اسپری کنید. برای گرفتن بهترین نتیجه با روزنامه، شیشه را خشک کنید تا درخشش شیشه را مشاهده کنید.
حشره کشها
حشره کشها: کنترل کنندههای آفات (شامل کک، ساس و شپشکش ها): حشرهکشهای حاوی لیندان (گامابنزن هگزاکلراید) به شدت خطرناک هستند. حشره کشها بر روی اعصاب تاثیر گذاشته و باعث ناراحتیهای ریوی و آلرژی میشود.
· از حشره کشهای برقی استفاده کنید.
· استفاده از توری
· رعایت بهداشت در منزل (استفاده از ظرف زباله درب دار، تمیز کردن زیر گلدان)
خوش بو کنندهها
واقعیت این است که خوشبوکنندهها، هوا را تمیز نمی کنند، بلکه مواد شیمیایی قوی موجود در آنها سبب می شود بوهای نامطبوع به مشام نرسد. خوش بوکنندههای هوا، حاوی فرمالدئید و فنل هستند، فنل باعث اختلالات دستگاه عصب مرکزی می شود. تحریک شدید مخاط چشم، مجاری تنفسی فوقانی از دیگر اثرات آن است.
مواد شیمیایی موجود در خوشبوکنندههای مصنوعی می تواند برای افراد مبتلا به آسم، تنگی نفس و بیماریهای تنفسی مانند آمفیزم و برونشیت مزمن مشکلاتی ایجاد کند. مجبور نیستید از خوش بو کننده استفاده کنید.
مواد گندزدا
این مواد اغلب مواد خورنده و تحریکبرانگیز هستند باعث آسیب به بدن انسان میشوند. سفیدکنندهها باعث تحریک چشم، آسیب به پوست و بخش فوقانی دستگاه تنفسی میشوند.
موادی مثل بتادین (Povidone Iodine)، دتول، كروزول، ساولن از این دسته هستند
دکتر عبدالرحمن بهرامی، هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی همدان
