بهداشت حرفه‌ای

مدیریت حوادث شیمیایی

برنامه مدیریت حوادث شیمیایی

بیان مسئله :

این برنامه با هدف هشدار به جمعیت ساکن شهرها در خصوص خطرات کارخانه های صنعتی شیمیایی و همچنین کمک به آنها برای توسعه و تحول طرحهای حفظ آمادگی در شرایط اضطراری، در سطح ملی و محلی به مرحله  اجرا در می آید. ودر زمینه¬های اطلاع رسانی آموزشی و امدادرسانی در شرایط اضطراری به کشورها کمک می¬کند . از سوی دیگر حوادث شیمیایی زیادی در فرایند های  حمل و نقل و نگهداری مواد شیمیایی و استخراج مواد شیمیایی نظیر سیلیس و... اتفاق می افتد. از این رو تدوین و اجرای دستورالعملهای مربوط به چگونگی انبارداری و حمل و نقل این دسته از مواد به روشهای مختلف جاده ای، ریلی و هوایی ضروری می باشد. در بررسی انجام شده به منظور تهیه پایگاههای اطلاعاتی در خصوص حوادث ناشی از نشت و پراکنش مواد شیمیایی خطرناک در لهستان در سال 2005 مشخص گردید که تعداد 245 حادثه مرتبط با انتشار مواد شیمیایی و 23 مورد شبه حادثه ثبت شده وجود داشت که بیشترین حوادث شیمیایی رخ داده در پروسه¬های حمل و نقل و یا انبارداری بوده است. همچنین از فاکتورهای علیتی در رخداد حوادث شیمیایی مذکور می¬توان از خطای انسانی و تجهیزات ناایمن و معیوب نام برد. در ضمن مهمترین مواد شیمیایی مسئول در رخداد این حوادث جیوه، پروپن بوتان، آمونیاک، کلر، اسیدهیدروکلریک، گاز طبیعی، اسیدسولفوریک و اسیدنیتریک و رایج ترین صدمه مرتبط با شرایط اضطراری ایجاد شده نیز تحریک دستگاه تنفسی در 3/74% از مصدومین حوادث بوده است.
در ایران بی توجهی به اصول توسعه پایدار در روند صنعتی شدن کشور باعث شده است که تولید، جابجایی (حمل و نقل)، انبارداری و کاربرد انواع ترکیبات شمیایی، امنیت شهروندان را نشانه بگیرد. در این میان شهرهای بزرگی نظیر تهران، تبریز، مشهد و... با توجه به میزان و تراکم جمعیت ساکن، گستردگی صنایع و عدم توجه به اصول اولیه علوم ماکرو و میکرو ایمنی در پیش بینی، طراحی، ساخت و عملیات واحدهای یاد شده و همچنین شهرهای صنعتی نظیر اراک، اصفهان و... بخاطر ترکیب پیچیده مناطق مسکونی با مراکز صنعتی از جایگاه خاصی برخوردار هستند.در چنین شرایطی شدت آسیب پذیری نیز با توجه به تراکم جمعیت ساکن در منطقه و ترکیب ساختمانها و کاربری آنها متفاوت خواهد بود.
متاسفانه بدلیل ضعف سیستم ثبت داده ها در ایران، اطلاعات مدونی در خصوص حوادث شیمیایی در ایران وجود ندارد و اطلاعات و آماری که در جدول زیر آورده شده است بر اساس اخبار خبرگزاری ها تهیه شده است. لازم بذکر است که در این قسمت فقط به برخی حوادث جدید و یا بزرگ اشاره شده است. اهمیت این حوادث در این است که دارای پتانسیل بالایی هستند و در صورت تکرار می توانند فجایع بزرگی بیافرینند. حوادث بزرگ مرتبط یا آتش سوزی ها و انفجارات مواد هیدروکربنی که اغلب هم بسیار شدید و با تلفات بالا هستند در اینجا آورده نشده اند. جدول زیر برخی حوادث شیمیایی را در ایران نمایش می دهد.

از سویی دیگر در کشور ما مدیریت شرایط اضطراری در بیشتر مواقع یادآور اقدامات پس از وقوع و بروز شرایط اضطراری است و به مباحث شناسایی، کنترل مخاطرات و ریسک¬های منجر به ایجاد شرایط اضطراری و کاهش پیامدها و آمادگی در مقابل شرایط اضطراری توجه چندانی نمی¬گردد.
در حال حاضر در کشورهای صنعتی و در بیشتر منابع اطلاعاتی، داشتن رویکرد پیش فعال نسبت به شناسایی مخاطرات و ارزیابی آنها به جهت کاهش پیامدهای سوء حوادث شیمیایی توصیه می گردد.
بروز حوادث شیمیایی علیرغم آنکه از نظر تعداد در رده های سوم و چهارم آمار بروز حوادث می باشند اما خسارات مالی و جانی حادث شده از این حوادث بعضا بسیار شدید و تکان دهنده است. انجام مطالعات ارزیابی ریسک به منظور شناسایی مخاطرات موجود در سیستم های راهبری و عملیاتی واحدهای شیمیایی یک امر بدیهی و مهم است که تا حد زیادی می تواند از وقوع این رخ داد ها جلوگیری نماید.

تعهدات و مستندات قانونی
 تعهد و الزام بین¬المللی مورد پذیرش در سال 1992  توسط کنفرانس  توسعه و محیط سازمان ملل  متحد (UNCED) در سال 2000 ، در پاراگراف 27/19 به شرح زیر منعکس گردید:
" یک سیستم هماهنگ جهانی  طبقه¬بندی خطرات مواد شیمیایی و برچسب¬گذاری آنها شامل برگه¬های اطلاعات ایمنی مواد و علائمی که به آسانی قابل درک باشند در صورت امکان تا سال 2000 برقرار گردد.“
 براساس تعهد بین¬المللی اجلاس فوریه 2006 دبی (بهمن 1384) کشور ایران بهمراه 120 کشور جهان متعهد به استقرار مدیریت جامع مواد شیمیایی شده است.
 باستناد بند2 ماده1 قانون تشکیلات و وظایف وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و تصویب¬نامه هیأت محترم وزیران به شماره 19378ت 32001 مورخ 16/06/1378  کنترل و نظارت بهداشتی بر سموم و مواد شیمیایی به وزارت بهداشت محول شده است.
 بر اساس تبصره یک ماده 96 قانون کار مسئولیت برنامه¬ریزی، ارزشیابی، نظارت و کنترل در زمینه بهداشت کار و درمان کارگری  بر عهده وزارت بهداشت می باشد.
 بر اساس ماده 4 قانون سازمان مدیریت بحران کشور، دستگاههای ذی‌ربط موظفند وظایف مربوط به ‌مراحل پیشگیری، آمادگی، مقابله و  بازسازی را طبق مصوبات شورای عالی موضوع ماده (3) انجام داده و در هنگام عملیات مقابله با بحران، امور محول شده را تحت امر سلسله مراتب فرماندهی مدیریت بحران کشور انجام دهند.
 براساس بند ج ماده 216 قانون برنامه پنجم توسعه به دولت اجازه داده می‌شود برای پیش‌آگاهی، پیشگیری، امدادرسانی، بازسازی و نوسازی مناطق آسیب‌دیده از حوادث غیرمترقبه تا معادل دو درصد (2%) از بودجه عمومی هر سال را از محل افزایش تنخواه‌گردان خزانه تأمین و هزینه نماید.
به منظور مدیریت حوادث شیمیایی در محیط کار، مرکز سلامت محیط و کار برنامه حوادث شیمیایی در محیط کار را تدوین نموده است.
تعاریف:
• تعریف کارگاههای مشمول: کارگاههایی هستند که در آن هریک از مواد شیمیایی مندرج در لیست پیوست شماره 1 مصرف و یا نگهداری می¬شوند و میزان این مواد شیمیایی به اندازه¬ای است که دارای پتانسیل ایجاد حادثه هستند.
 برخی از مثالهای" کارگاههای مشمول" عبارتند از: 
• کارگاههای تولید کننده مواد شیمیایی خطرناک نظیر حلالهای آلی و غیرآلی
• کارگاههای مصرف کننده مواد شیمیایی خطرناک نظیر کلر، آمونیاک، فسفین، آرسین و ...
• انبارهای مواد شیمیایی خطرناک
• کارگاههایی که اقدام به انبارش، نگهداری، مصرف و حمل و نقل حجم بالایی از مواد شیمیایی خطرناک می¬نمایند.
• حداقل کمیت با پتانسیل ایجاد حادثه (TPQ  ): یعنی مقادیری از ماده شیمیایی خطرناک که اگر معادل یا بیشتر از مقداری که در پیوست شماره یک  آمده در واحد تولیدی یا انبار مواد شیمیایی موجود باشد باید نام و مقدار آن ماده شیمیایی گزارش گردد در حقیقت در این پیوست حداقل میزانی از مواد شیمیایی خطرناک که دارای پتانسیل ایجاد حادثه هستند را نشان میدهد. این مقادیر در ستون سوم لیست پیوست شماره 1 بر حسب کیلوگرم برای هر یک از مواد شیمیایی به تفکیک اعلام شده است .
هدف کلی: حفظ و ارتقاء سلامت شاغلین از طریق مدیریت و پیشگیری از وقوع حوادث شیمیایی در محیط های کار

اهداف اختصاصی   
• شناسایی انبارها ومحلهای نگهداری وکارگاههای تولیدی ومصرفی مواد شیمیایی خطرناک 
• کاهش میزان وقوع حوادث شیمیایی در کارگاههای کشور
• کاهش میزان پیامدهای بهداشتی ناشی از حوادث شیمیایی در محیط کار برای شاغلین
• ارتقاء آگاهی کارشناسان بهداشت حرفه ای(بخش دولتی و خصوصی) در پیشگیری و مقابله با حوادث شیمیایی
• ارتقاء آگاهی شاغلین در زمینه پیشگیری از وقوع حوادث شیمیایی
• ارتقاء آگاهی کارفرمایان به منظور پیشگیری از وقوع حوادث شیمیایی
• ارتقاء سیستم ثبت و گزارش دهی حوادث شیمیایی در کارگاههای کشور

برای دریافت اقداماتی که باید مسئول بهداشت حرفه ای کارخانجات انجام بدهند اینجا کلیک کنید.

برای دریافت پیوست شماره یک اینجا کلیک کنید

برای دریافت پیوست شماره دو اینجا کلیک کنید

برای دریافت پیوست شماره سه اینجا کلیک کنید (فرم قبل از وقوع حادثه)

برای دریافت پیوست شماره چهار اینجا کلیک کنید(فرم بعداز وقوع حادثه)

برای دریافت راهنمای مدیریت حوادث شیمیایی اینجا کلیک کنید

برای دریافت راهنمای چک لیست حوادث شیمیایی اینجا کلیک کنید

آیین نامه اجرایی کنترل و نظارت بهداشتی بر سموم و مواد شیمیایی

دستورالعمل شرایط و ویژگیهای انبارهای مواد شیمیایی و سموم

دستورالعمل حمل و نقل جاده ای مواد شیمیایی و سموم

 دستورالعمل تشکیل کمیته هماهنگی کنترل و نظارت بهداشتی بر سموم و مواد شیمیایی

دستورالعمل تدوین پروفایل ایمنی شیمیایی

آیین نامه طبقه بندی و برچسب گذاری مواد شیمیایی کشور

آیین نامه اجرایی حمل و نقل جاده ای مواد خطرناک

آیین نامه حمل و مصرف مواد خطر ناک

کتاب حدود مجاز مواجهه شغلی ویرایش 95

کتاب حدود مواجهه شغلی ویرایش پنجم 1400

لینک سایر برنامه های مرتبط

مدیریت واکنش در شرایط اضطراری

برنامه کنترل جیوه

برنامه کنترل سرب

قوانین مرتبط با ایمنی شیمیایی